مهریه و انواع آن

مهریه چیست و انواع آن کدام است؟

در ابتدا می پردازیم به تعریف مهریه و انواع مهریه و شرایطی که زن مستحق دریافت آنهاست و میتواند آن را مطالبه نماید. نهایت امر شرایطی که مرد بدون پرداخت ریالی از مهریه زن ، از او جدا می شود.

مهر،

به فتح میم کلمه ای است عربی و مترادف آن به فارسی ، کابین گفته شده است و مالی است که زن بر اثر وقوع از عقد ازدواج مالک آن میشود. و مرد بلافاصله بعد از ازدواج ملزم به دادن آن به زن می باشد.

تعیین مهریه در عقد ازدواج در حقوق ایران مبتنی بر سنت و مذهب اسلام است و در حقوق غربی یافت نمی‌شود. اگر چه که تعیین مهریه‌های سنگین معمول شده امروزه ، خلاف همان سنت و شیوه ی پیغمبریست و باعث ایجاد سد و ترس در ازدواج جوانان ها شده است.

.

اغلب خانواده ها معتقدند که مهر تضمین دوام ازدواج به شمار می‌آید و یا نشان دهنده شانیت دخترانشان است. لیکن این طور به نظر نمی‌آید کما اینکه پیامبر اسلام نیز فرموده اند که:” زنانِ شوم، مهریه های سنگین دارند.”

انواع مهریه :

لازم است مختصراً بدانیم که مهر یا مهریه در فقه و قانون مدنی سه نوع است:” مهرالمسمی ، مهرالمثل و مهرالمتعه که هر کدام شرایط و احکام خاص خود را دارد.

مهر المسمی ، مهریه ای است که در عقد ازدواج تعیین شده باشد.  به عبارت بهتر مالی است که به عنوان مهر با توافق زوجین برای زوجه تعیین می گردد .

.

این مال می‌توانند ؛خانه، زمین، اتومبیل، سکه طلا و غیره باشد. اما در هر حال مال  معین شده باید شرایط اساسی صحت معامله را داشته باشد .

به این نحو که مهر :

۱_باید مالیت داشته باشد. یعنی ارزش خرید و فروش داشته باشد؛ مثلاً آب دریا، بال مگس و…را نمی توان مهر قرار داد.( ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی)

۲_ باید قابل تملک به وسیله زن باشد. یعنی از اموالی باشد که زن بتواند مالک آن شود. مثلاً جاده ، موقوفه یا مال متعلق به شخص ثالث که اجازه نداده، نمی تواند به عنوان مهریه زن تعیین شود.( ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی)

۳_ عین معین باشد و در زمان عقد ازدواج موجود باشد . یعنی اگر معلوم شود که مهریه معین شده در زمان عقد موجود نبوده . مثلاً اتومبیلی که از بین رفته است ، تعیین مهر باطل بوده و قیمت آن به زن تعلق میگیرد.( مستنبط از ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی)

۴_ باید ملک شوهر باشد.( ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی)

۵_ باید بین طرفین معلوم باشد و تا حدی رفع جهالت بشود.( ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی ) ، مثلاً مقدار نامعلومی از یک زمین یا کالایی که مشخصات آن معلوم نیست نباشد.

۶_ باید منفعت عقلایی مشروع داشته باشد.( ماده ۲۱۵ و ۳۴۸ قانون مدنی)؛ یعنی مالی نباشد که قانون فروش یا

استعمال آن را ممنوع کرده باشد. مثل: مواد مخدر مشروبات الکلی

۷_ باید شوهر قدرت بر تسلیم مهریه داشته باشد. یعنی مرد خودش بتواند آن مال را به دست بیاورد. مثلاً : سکه های طلا یا سرویس طلای غرق شده در دریا نباشد.

در قانون جمهوری اسلامی ایران

برای مهر از نظر مقدار و اندازه حداقل و حداکثری تعیین نشده است، و زوجین با توافق می توانند هر مقدار مهریه را تعیین کنند. اما شکی وجود ندارد، که قرار دادن مهریه های سنگین در عقد ازدواج ، که قطعاً پرداخت آن از توان یک جوان که در ابتدای زندگی می باشد؛ هرچند منع قانونی ندارد قطعاً ناپسند و قبیح است ، و اینجاست که نقش آگاهانه و عاقلانه پدر و مادرها و بزرگترها می بایست پررنگ باشد. همچنین است که آموزش و پرورش صحیح دختران و خانواده‌ها ، تنویر و آگاهی افکار جامعه به اینکه ازدواج یک معامله و دادوستد اقتصادی نیست و حیثیت و شانیت و خوشبختی دختر و گرمی کانون خانوادگی هیچ ارتباطی به مهر ندارد کما اینکه ممکن است تاثیر منفی هم داشته باشد!

مهرالمثل ، مهریه ای است که در حین عقد ازدواج تعیین نشده است و مطابق ماده ۱۰۹۱ قانون مدنی با توجه به وضعیت زن از لحاظ موقعیت خانوادگی و اجتماعی تحصیلات و عرف و عادت زمانی و مکانی وی تعیین می‌شود.

بر اساس قانون مدنی ، زن در موارد ذیل مستحق دریافت مهرالمثل می باشد:

۱_ مهریه در عقد نکاح توافق و تعیین نشده باشد و قبل از تراضی طرفین بین زوجین نزدیکی صورت گرفته باشد (ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی )

۲_عدم مهر در عقد شرط شده باشد. یعنی ضمن عقد شرط شده باشد که برای زن مهریه وجود نداشته باشد و نزدیکی هم واقع شود.( ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی)

۳_ مهر المسمی تعیین شده ضمن عقد به جهتی قابل وصول نباشد. مثلاً مالیت نداشته و یا مثلاً مال مجهول باشد… (ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی)

از آنجایی که شرط استحقاق مهرالمثل نزدیکی بین زوجین است. لذا در این مورد نیز پس از نزدیکی مهرالمثل تعلق میگیرد.

۴_ در صورتی که عقد ازدواج باطل باشد و زن آگاه از بطلان نباشد و نزدیکی هم واقع شده باشد ، زن مستحق دریافت مهرالمثل است.

اما سوال اینجاست که مهرالمثل چه زمانی برای زن مستقر است ؟

یعنی از چه زمانی زن مستحق دریافت مهرالمثل می باشد ؟ از زمان عقد یا از زمان نزدیکی؟

هرچند که در این زمینه اختلافاتی وجود دارد، اما لازم به ذکر است با توجه به اینکه شرط استحقاق مهرالمثل نزدیکی است.

فی الواقع زمانی مهرالمثل بر ذمه شوهرثابت می شود که نزدیکی صورت پذیرد، لذا صحیح تر آن است که، زمان نزدیکی برای تعیین این نوع مهریه در نظر گرفته شود و قیمت روز ملاک عمل قرار گیرد.

مهرالمتعه ،

در اصطلاح حقوقی مالی است که شوهر درصورت طلاق قبل از نزدیکی و قبل از تعیین مهر به تناسب وضع اقتصادی خود به زن می دهد. مطابق ماده ۱۰۹۴ قانون مدنی در تعیین این نوع مهریه ، وضع مالی مرد در نظر گرفته می شود و وضع و حال زن ملاک عمل نیست. حداقل و حداکثری هم برای آن در نظر گرفته نشده است.

انواع مهر و شرایط استحقاق زن نسبت به آن مهریه را به اختصار عنوان کردیم در مقاله بعد به این موضوع می پردازیم که :

در چه شرایطی به زن مهریه تعلق نمی گیرد و مرد می تواند بدون پرداخت مهریه از همسر خود جدا شود.

نوشته: راحله سادات مدنی

وکیل پایه یک دادگستری