بطلان ثمن معین و تاثیر آن در بطلان بیع اصلی- نظریه مشورتی

نظریه مشورتی در خصوص بطلان ثمن معین و تاثیر آن در بطلان بیع اصلی

نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه شماره 7/1403-258
1403/07/24

سوال:
چنانچه بيعي صورت گرفته و بخشي از ثمن معامله يا تمام آن، از طريق غير پولي مانند انتقال خودرو به فروشنده پرداخت شده باشد و سپس ثمن مستحق للغير درآيد، آيا بيع صورت گرفته باطل است و يا آنكه فروشنده تنها مجاز به دريافت قيمت روز ثمن ميباشد؟

پاسخ:

اولاً: عقد فاسد اثري در تملك ندارد و هرگاه كسي به عقد فاسد مالي را قبض كند، وفق قاعده ید ملزم به رد آن به مالك واقعي است و تا زمان رد ضامن است. عودت مال و اعاده وضع به حال سابق اقتضاي آن را دارد كه اقرب به مثل يا قيمت مال مسترد شود. اين حكم اختصاص به عقد بيع ندارد و به طور كلي در عقود معارضي چنانچه هر يك از عوضين مستحق للغير درآيد، مباني مذكور در آراي وحدت رويه شماره 733 مورخ 1393/7/15و 811 مورخ 1400/4/1 هيأت عمومي ديوان عالي كشور قابل استفاده و اعمال است.

با وجود اين، در فرض سؤال، تشخيص اينكه خودرو به عنوان بخشي از عوض و يا تمام آن به طرف مقابل داده شده است و يا آن كه طرفين بر عقد بيع توافق و ثمن آن را نيز تعيين كرده اند؛ اما خودرو به عنوان بدل تمام يا بخشي از ثمن داده شده است، امري موضوعي و احراز آن بر عهده مرجع قضايي رسيدگي كننده است.

ثانيا،ً در فرض سؤال كه خودروي مذكور مستحق للغير درآمده است، چنانچه خودرو به عنوان ثمن معامله مورد توافق طرفين قرار گرفته باشد، مشمول حكم مقرر در آراء وحدت رويه يادشده است. اما در صورتي كه خودرو به عنوان بدل تمام يا جزئي از ثمن معامله باشد، هر چند اقدام به تسويه تمام يا بخشي از ثمن با خودروي متعلق به غير اقدامي مغاير قانون بوده و حسب مورد تعهد خريدار به پرداخت تمام يا بخشي از ثمن به قوت خود باقي است، اما عقد بيع باطل نميباشد.

شايسته ذكر است در فرض اخير نيز ملاك رأي وحدت رويه يادشده از حيث چگونگي محاسبه خسارت وارد شده به فروشنده با لحاظ قيمت روز خودرويي كه مستحق للغير درآمده است، قابليت استناد و اعمال دارد