بانک مرکزی در سال ۹۶ با هدف کنترل عملیات راجع به چک و در نتیجه کاهش حجم پرونده های قضایی اقدام به راه اندازی سامانه صیاد نمود. تا علاوه بر نظارت بر عملیات راجع به چک، بانک ها نیز ملزم به تبعیت از قواعد یکپارچه و یکسانی در خصوص انتشار دسته چک شوند. علاوه بر آن مقررات راجع به نقل و انتقال چک به صورت یکپارچه و یکسان در مورد دسته چک های صادره از تمامی بانک ها اعمال گردند.

مطابق ماده 6 قانون جدید صدور چک مصوب ۱۳۹۷ :« بانک‌ها مکلفند برای ارائه دسته چک به مشتریان خود، صرفا از طریق سامانه صدور یکپارچه چک (صیاد) نزد بانک مرکزی اقدام نمایند.» در نتیجه این موضوع، احراز شرایط متقاضی دریافت دسته چک دیگر با بانک صادر کننده دسته چک نیست.

بنابراین در تعریف چک صیادی می توان گفت: چک صیادی نوع جدیدی از چک است که نه تنها به صورت کاغذی بلکه به صورت الکترونیک و از طریق سامانه صیاد انتشار می یابد. از جمله مشخصات قابل توجه آن شناسه ۱۶ رقمی مربوط به هریک از اوراق دسته چک می باشد که در بالای آن درج شده است. همچنین تمامی عملیات راجع به چک صیادی از جمله صدور و نقل و انتقال باید در سامانه صیاد به ثبت برسد تا بتوان از مزیت های اسناد تجاری بهره برد.

ویژگی های چک صیادی نسبت به چک های معمولی چیست؟

۱-ثبت چک صیاد: در سامانه صیاد دارندگان چک موظف هستند تا پیش از انجام هر گونه عملیات بر روی چک، برگ چک صیاد خود را در سامانه صیاد ثبت نمایند.

۲-انتقال چک صیاد: بر اساس قانون جدید صدور چک، انتقال چک صیاد به دیگری، تنها با ثبت این انتقال و وارد کردن اطلاعات هویتی انتقال گیرنده در سامانه صیاد امکان پذیر می باشد. بنابراین ، صدور و انتقال چک صیاد به شکل حامل ممنوع بوده(بر خلاف چک های سابق)در نتیجه همچون ثبت چک، انتقال چک صیاد نیز در حال حاضر تنها از طریق سامانه صیاد قابل انجام می باشد.

۳-تایید چک صیاد: به موجب اعلام بانک مرکزی، علاوه برانتقال چک از یک شخص به شخص دیگر، که باید از سوی انتقال دهنده به ثبت برسد، تایید انتقال چک از سوی انتقال گیرنده نیز باید از سوی دریافت کننده تایید شود. به نحوی که در صورت عدم تایید، انتقال چک انجام نگرفته و انتقال نامعتبر می باشد.

۴-استعلام چک صیاد : چک های صیادی مزیت دیگری نیز دارند. در مواردی که شخصی بخواهد از دیگری چک دریافت نماید و در نتیجه وضعیت اعتباری چک صیادی را بررسی کند می تواند با وارد کردن شناسه ۱۶ رقمی نسبت به اعتبار چک اطمینان حاصل نماید.

۵-از نظر اقدامات قضایی
الف-اجرای چک از طریق اداره ثبت
این روش، سریع ترین روش شکایت از صادرکننده چک صیاد می باشد که مطابق آن دارنده با مراجعه به اجراییات ثبت و اجرای چک از آن طریق وجه آن را مورد مطالبه قرار می دهد. این روش این مزیت را دارد که دارنده چک صیاد، ملزم نبوده که در زمان شروع تقاضای اجرا هزینه ای را به اجرای ثبت پرداخته و تنها پس از وصول وجه چک باید 3.5 درصد آن را به اداره ثبت می پردازد.  البته اشکال این روش آن است که لاشه چک توسط اجرای ثبت اخذ و سوراخ می گردد در نتیجه دارنده چک نمی تواند بعدا از روش دیگری برای مطالبه وجه چک صیادی اقدام نماید.

ب-طرح دعوای حقوقی
در این روش، در صورتی که مبلغ چک صیاد تا 20 میلیون تومان باشد، از طریق شورای حل اختلاف و در غیر این صورت از طریق دادگاه حقوقی می توان برای وصول وجه چک اقدام نمود.

ج- طرح شکایت کیفری
در صورت وجود شرایط قانونی جهت اقدام کیفری از جمله: در صورتی که چک صیاد، مشمول مقررات حقوقی نشده باشد(یعنی بیش از 6 ماه از تاریخ مندرج در چک نگذشته وهمچنین بیش از 6 ماه از تاریخ برگشت چک و اخذ گواهی عدم پرداخت نگذشته باشد) دارنده چک می تواند با مراجعه به دادسرا برای شکایت کیفری از چک صیاد اقدام نماید.

د- اجرای مستقیم چک

این روش مطالبه وجه چک صیادی در ماده ۲۳ قانون صدور چک جدید پیش بینی گردیده است. به موجب این ماده قانونی، دارنده چک می تواند از دادگاه صالح (دادگاه عمومی حقوقی)، صدور اجراییه برای دریافت وجه چک و حق الوکاله وکیل خود را درخواست نماید. در این صورت بدون آنکه نیاز به تشکیل جلسه دادرسی باشد، دادگاه در صورت احراز شرایط، بدون صدور رای، مستقیما اقدام به صدور اجراییه نموده و دارنده چک می تواند بدون نیاز به طی کردن مراحل و تشریفات دادرسی بدوی و تجدیدنظر، با در دست داشتن این اجراییه، مستقما به واحد اجرای دادگاه مراجعه نموده و برای وصول طلب خود اقدام نماید.

نکات بسیار مهم
1-صدور چک در وجه حامل ممنوع است
همچنین صدور چک‌های جدید در وجه حامل ممنوع بوده و در سامانه صیاد نیز امکان صدور چک در وجه حامل به صورت سیستمی وجود ندارد.

در زمان انتقال چک، ظهرنویسی (پشت نویسی) چک در سامانه صیاد انجام می‌پذیرد و دارنده چک نیز چنانچه متمایل به انتقال چک به شخص ثالث باشد، لازم است هویت گیرنده جدید را در سامانه صیاد درج کند.

2-عدم امکان صدور چک سفید امضاء و بدون تاریخ
از زمان اجرایی شدن این قانون (۵ فروردین ۱۴۰۰)  به بعد برای ضمانت و یا هر دلیل دیگری، نمی‌توان چک «سفید امضا» و بدون تاریخ صادر کرد.
3-سقف اعتباری در نظر گرفته شده برای دارنده دسته چک
با توجه به شرایط مالی صاحب دسته چک سقف اعتباری در نظر گرفته شده تا دارندگان دسته چک با توجه به شرایط مالی خود اقدام به صدور چک نموده تا به این شکل از بروز مشکلات بعدی برای صاحب حساب و دارندگان چک جلوگیری شود.
 4-محدودیت دارندگان چک های برگشتی
مطابق آخرین اراده قانونگذار، کسی که چک برگشتی داشته باشد، از دریافت دسته چک جدید، تسهیلات بانکی، ضمانت نامه‌ها و کارت‌های بانکی محروم خواهد شد.

نویسنده:محمد احمدی آزاد وکیل پایه یک دادگستری