اجرای احکام مدنی به‌عنوان مرحله‌ای حیاتی در تحقق عدالت قضایی، نقش تعیین‌کننده‌ای در تضمین حقوق اصحاب دعوا دارد. با این حال، این فرآیند با چالش‌هایی همراه است. دراین مقاله به بررسی مراحل ابتدایی اجرای احکام مدنی، می‌پردازیم.
مراحل اجرای حکم مدنی
1- صدور حکم قطعی: پس از طی شدن فرآیند دادرسی و قطعی‌شدن حکم، ذی‌نفع می‌تواند برای اجرای آن اقدام کند. تنها احکام قطعی (با گذشت مهلت تجدیدنظر یا تأیید در مراحل فرجامی) قابلیت اجرا دارند.
2- تقدیم درخواست اجراییه: متقاضی با مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی، درخواست اجراییه را ارائه می‌دهد.صرفاً خواهان (محکوم‌له) یا وکیل قانونی او می‌تواند درخواست اجرا را تقدیم دادگاه کند.
3- ابلاغ اجراییه به محکوم‌علیه: مدیر دفتر دادگاه پس از دریافت لایحه و بررسی پرونده نسبت به ابلاغ رسمی حکم به محکوم‌علیه و تعیین مهلت برای اجرای داوطلبانه، اقدام می نماید.
4- اجرای اجباری: در صورت عدم اجرای داوطلبانه،یعنی اگر محکوم‌علیه در مهلت مقرر (معمولاً ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ) حکم را اجرا نکرده باشد. اقداماتی مانند: توقیف اموال، مسدودی حساب های بانکی و صدور دستور بازداشت (طبق ماده ۲ قانون اجرای احکام) انجام می‌شود.
مواد قانونی شرایط تقدیم درخواست اجراییه در حقوق ایران
در نظام حقوقی ایران، شرایط و تشریفات تقدیم درخواست اجراییه، در قانون اجرای احکام مدنی (مصوب ۱۳۵۶ با اصلاحات بعدی) و آیین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی (۱۳۸۷) پیش‌بینی شده است. در ادامه، مهم‌ترین مواد قانونی مرتبط با این موضوع را بررسی می‌کنیم:
۱. شرایط عمومی درخواست اجراییه
– حکم باید قطعی باشد (ماده ۱ قانون اجرای احکام مدنی):
«احکام دادگاه‌ها وقتی قابل اجرا هستند که قطعی شده یا دستور موقت اجرا صادر شده باشد.»
– یعنی حکم باید **قابلیت تجدیدنظرخواهی** را از دست داده یا **دستور اجرای موقت** داشته باشد.
– اعتبار حکم (ماده ۳ قانون اجرای احکام):
«احکام قطعی پس از انقضای ده روز از تاریخ ابلاغ، قابلیت اجرا دارند، مگر اینکه دادگاه مهلت بیشتری تعیین کرده باشد.»
۲. مدارک لازم برای درخواست اجراییه
– رونوشت مصدق حکم (ماده ۱۰ قانون اجرای احکام):
«درخواست اجرای حکم باید همراه با رونوشت مصدق حکم باشد.»
– یعنی حکم باید توسط دادگاه صادرکننده **تأیید اصالت** شود.
– مدارک هویتی و وکالتنامه (ماده ۱۱ آیین‌نامه اجرای احکام مدنی):
*«درخواست‌کننده باید مدارک شناسایی خود و در صورت وکالت، وکالتنامه رسمی را ارائه دهد.»*
۳. مراحل صدور اجراییه
– درخواست کتبی یا شفاهی (ماده ۱۲ قانون اجرای احکام):
*«درخواست اجرا می‌تواند به صورت کتبی یا شفاهی (با ثبت در دفتر دادگاه) باشد.»* لیکن در حال حاضر درخواست اجرا و صدور اجراییه از طریق دفاتر الکترونیک قضایی دریافت و ثبت می گردد.
– صدور اجراییه توسط دادگاه (ماده ۱۳ قانون اجرای احکام):
*«پس از وصول درخواست، دادگاه اجراییه صادر و به محکوم‌علیه ابلاغ می‌کند.»*
۴. ابلاغ اجراییه و مهلت اجرای داوطلبانه
– مهلت ۱۰ روزه برای اجرای داوطلبانه (ماده ۲۴ قانون اجرای احکام):
*«اجراییه باید به محکوم‌علیه ابلاغ شود و او ۱۰ روز فرصت دارد تا داوطلبانه حکم را اجرا کند.»*
– عدم نیاز به ابلاغ در برخی موارد (ماده ۲۵ قانون اجرای احکام):
*«اگر محکوم‌علیه در جلسه دادرسی حاضر بوده و حکم به او ابلاغ شده، نیاز به ابلاغ مجدد اجراییه نیست.»*
۵. اعتراض به اجرای حکم
– اعتراض محکوم‌علیه (ماده ۴۸ قانون اجرای احکام):
*«محکوم‌علیه می‌تواند با ارائه دلیل (مانند پرداخت دین یا اشتباه در حکم) به اجرای حکم اعتراض کند.»*
– در این صورت، **اجرای حکم موقتاً متوقف** می‌شود تا دادگاه رسیدگی کند.
۶. ضمانت‌های اجرایی در صورت عدم تمکین
– توقیف اموال (ماده ۵۴ قانون اجرای احکام):
*«در صورت عدم اجرای حکم، مأمور اجرا می‌تواند اموال محکوم‌علیه را توقیف کند.»*
– صدور دستور جلب و بازداشت (ماده ۲ قانون اجرای احکام):
*«اگر محکوم‌علیه مالی برای توقیف نداشته باشد، می‌توان او را به ازای هر ۱۰۰ میلیون ریال، یک روز بازداشت کرد (حداکثر ۳ ماه).»*
تقدیم درخواست اجراییه و اجرای حکم، اگرچه ظاهراً ساده است، اما در عمل از اخذ رای دادگاه سخت تر و پیچیده تر است و نیازمندآگاهی و پیگیری مستمرر می باشد. رعایت نکات فنی و پیگیری مستمر می‌توان به اجرای سریع‌تر حکم بینجامد.
نویسنده: راحله سادات مدنی
وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
بدون دیدگاه